Aartsbisschop?

Wat is een aartsbisschop?
Een aartsbisschop (eerste/hoogste bisschop) is een geestelijke functie in de Rooms-Katholieke Kerk, de Oud-Katholieke Kerk van Nederland, de Orthodoxe kerken van het oosten en in een aantal Anglicaanse kerken. In kerken met apostolische successie is het een bisschop die aan het hoofd staat van een aartsbisdom. Dit aartsbisdom is veelal het belangrijkste bisdom in een kerkprovincie, gevormd door een aantal bisdommen. De aartsbisschop draagt als hoofd van de kerkprovincie de titel van metropoliet (afgeleid van de naam  metropool – hoofdstad).

Verkiezingen
In de Rooms-Katholieke Kerk wordt een aartsbisschop, net zoals alle andere bisschoppen, op een enkele uitzondering, na benoemd door de paus. In de Oud-Katholieke Kerk vindt naar oud-kerkelijk gebruik de benoeming van een (aarts)bisschop plaats na een verkiezing. Kiesgerechtigden zijn alle geestelijken van het bisdom (tot hun 70e) en vertegenwoordigers van de lekengelovigen.

Is de aartsbisschop de baas?
De aartsbisschop staat aan het hoofd van de kerkprovincie, maar hij is alleen 'de baas' in zijn eigen aartsbisdom, en dus niet 'de baas' van de bisschop van Haarlem. Het is terecht dat 'baas' hier aanhalingstekens meekrijgt, want hoewel de (aarts)bisschop in het bestuur van zijn bisdom dan misschien het laatste woord heeft, het bestuur van de Oud-Katholieke Kerk van Nederland als geheel wordt uitgevoerd door een Collegiaal Bestuur (CB), waarin naast de beide bisschoppen ook uit ieder bisdom één geestelijke zitting heeft, evenals een aantal gekozen leken. Bovendien is dit bestuur verantwoording schuldig aan een landelijke Synode, die het CB gevraagd en ongevraagd van advies voorziet en bovendien budgetrecht heeft, en dus uiteindelijk beslist over de uitgaven en inkomsten van de kerk.

Wat doet een aartsbisschop zoal?
Besturen, vergaderen, reizen, pastorale gesprekken voeren, voorgaan in vieringen, het vormsel toedienen, schrijven, interviews geven, praten, praten en vergaderen, beslissingen nemen, vergaderen, beslissingen terugnemen, functioneringsgesprekken voeren, beslissingen opnieuw nemen, brandjes blussen, o, en was dat al gemeld: vergaderen?

Kerkprovincie en bisdommen
De bisschop van Utrecht fungeert als aartsbisschop van de kerkprovincie Utrecht (=Nederland). Deze Nederlandse kerkprovincie telt sinds 1559 zes bisdommen, namelijk Utrecht, Haarlem, Middelburg, Deventer, Leeuwarden en Groningen. In de bisdommen Groningen, Middelburg en Deventer heeft de Oud-Bisschoppelijke Clerezie (zoals de Oud-Katholieke Kerk vroeger heette) tot in de tweede helft van de 20e eeuw geen parochies gehad en zijn de bisschopszetels na de Reformatie – op die van Deventer na (zie hieronder) - niet meer bezet geweest. Alleen de bisdommen van Utrecht en Haarlem behielden tot op vandaag hun bisschoppen. De aartsbisschop van Utrecht heeft als metropoliet dan ook de bisdommen, waarvan de zetels niet meer bezet zijn, tot zijn rechtsgebied. Tegenwoordig wordt ook dat deel van ons land dat buiten de bisdomsindeling van 1559 viel, tot het aartsbisdom gerekend.
Aangezien de Clerezie geïsoleerd stond binnen de katholieke wereld van de 18e eeuw en de apostolische successie (dat is: een opvolging in het ambt die teruggaat tot aan de eerste apostelen) veilig gesteld moest worden, werd in 1758 overgegaan tot het wijden van een derde bisschop zonder eigen rechtsgebied. Deze bisschop kreeg de titel van bisschop van Deventer. Na de ontwikkelingen in de tweede helft van de19e eeuw, die geleid hebben tot de Unie van Utrecht van Oud-Katholieke kerken, was er geen sprake meer van isolatie. In 1984 werd dan ook besloten de zetel van Deventer niet langer te bezetten. Bijkomende reden was dat door de wijzigingen van de bestuursstructuur van de Oud-Katholieke Kerk van Nederland begin jaren tachtig een college van drie bisschoppen als topzwaar werd ervaren. Bleven dus over de bisdommen Haarlem en Utrecht met hun kathedrale kerken (dat zijn kerken waarin de cathedra, de zetel van de bisschop, staat).